Hoe is het conflict tussen Rusland en Oekraïne ontstaan?

 

Na eeuwen van bloedvergieten, buitenlandse overheersing en binnenlandse conflicten bevindt Oekraïne zich in een netelige positie tussen Oost en West.

In februari 2022 viel Rusland Oekraïne binnen. Maar hoe heeft het zover kunnen komen? In dit overzicht zoomen we in op de lange, verweven geschiedenis van de buurlanden – en hoe het kon gebeuren dat Rusland en Oekraïne elkaar inmiddels naar het leven staan.

Rusland en Oekraïne: meer dan duizend jaar geschiedenis

De gedeelde geschiedenis van Rusland en Oekraïne gaat ruim duizend jaar terug. In die tijd was Kiev, de huidige hoofdstad van Oekraïne, het centrum van de eerste Slavische staat, het Kievse Rijk, dat aan de wieg stond van zowel Oekraïne als Rusland.

In het jaar 988 bekeerde Vladimir I, de heidense prins van Novgorod en grootvorst van Kiev, zich tot het oosters-orthodoxe geloof. Hij werd gedoopt in de stad Chersonesos op de Krim. Vanaf dat moment waren ‘de Russen en de Oekraïners één volk, een eenheid’, zo verklaarde de Russische leider Vladimir Poetin in 2021

In de tien eeuwen die volgden werd Oekraïne echter herhaaldelijk verdeeld door strijdende partijen. Mongoolse troepen uit het oosten veroverden in de dertiende eeuw het Kievse Rijk. In de zestiende eeuw vielen het Poolse en Litouwse leger vanuit het westen de regio binnen. En in de zeventiende eeuw vielen tijdens de oorlog tussen het Pools-Litouwse Gemenebest en het Tsaardom Rusland gebieden ten oosten van de rivier de Dnjepr in handen van de Russische tsaar. Het oosten kreeg bekendheid als Linkeroever-Oekraïne; het gebied ten westen van de Dnjepr, oftewel de rechteroever, stond onder Poolse heerschappij.

De russificatie van Oekraïne

Ruim een eeuw later, in 1793, werd het Oekraïne op de rechteroever (het westelijke deel dus) geannexeerd door het Russische Rijk. In de daaropvolgende jaren was sprake van een beleid van russificatie. Dit hield in dat het gebruik van en de studie naar de Oekraïense taal verboden was en dat mensen onder druk werden gezet om zich te bekeren tot het Russisch-orthodoxe geloof.

In de twintigste eeuw beleefde Oekraïne een van de meest traumatische perioden uit zijn geschiedenis. Na de communistische revolutie van 1917 was het land een van de vele waar een heftige burgeroorlog werd uitgevochten, alvorens het in 1922 geheel werd ingelijfd door de Sovjet-Unie.

Aan het begin van de jaren dertig orkestreerde Sovjetleider Jozef Stalin een hongersnood die leidde tot de dood van miljoenen Oekraïners, een tragedie die bekendstaat als de Holodomor. Zo hoopte hij de boeren in de regio te dwingen zich aan te sluiten bij de collectieve kolchozen en sovchozen, boerderijen die (gedeeltelijk) eigendom van de Russische staat waren. Naderhand dwong Stalin veel Russen en andere Sovjetburgers (die veelal geen Oekraïens spraken en nauwelijks banden hadden met de regio) om het oosten van Oekraïne opnieuw te bevolken.

Het oosten van Oekraïne voelt meer binding met Rusland

Door deze ontwikkelingen kwamen verschillende bevolkingsgroepen tegenover elkaar te staan, waarbij Oekraïeners in het westen over het algemeen meer binding voelden met Europa, en in het oosten met Rusland. De bevolking in het oosten van het land spreekt dikwijls Russisch en hangt het orthodoxe geloof aan, terwijl in delen van het westen meestal Oekraïens wordt gesproken en de bevolking katholiek is.

Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 werd Oekraïne onafhankelijk. Maar het bleek een lastige opgave om het volk te verenigen. De overgang naar democratie en kapitalisme verliep moeizaam en chaotisch, en veel Oekraïners, vooral in het oosten, verlangden terug naar de relatieve stabiliteit van daarvoor. De ontwikkeling na de onafhankelijkheid zou een continue strijd blijven.